Hemen her sektörde ve hayatın her alanında karşımıza çıkan “Fayda Maliyet Analizi (ing. Cost-Benefit Analysis) ”; karşılaşılan bir durum veya problemi aşıp ilerleyebilmek için, yeni durumun artılarını (faydalarını) ve eksilerini (zararlarını/maliyetini) karşılaştırma (analiz) ve karar verme sürecidir. “Şimdiki zaman” ile ilgilidir.

Üniversitede iken; Prof Dr. Edip Teker hocamız, bize vermiş olduğu derslerin sınavlarında, sınava tabi konuların avantajları ve dezavantajlarını mutlaka sorardı. O zamanlar çalışması ve geçmesi kolay olan bu dersleri ve hocamızı haliyle çok severdik ve bir yandan da anlam veremezdik “bu kadar kolay olmamalı” diye. Halbuki bizlere analitik bir bakış açısı aşıladığını sonradan anladık. Sadece bir şey satın alırken yaptığımız para alışverişinde değil, karşılaştığımız her konuda o konunun avantajları ve dezavantajlarını düşünür olduk. Bu vesile ile hocamıza da esenlikler diliyorum.

Üretim yapan bir işletmede; ürünün çok satmasından dolayı müşterilerin siparişlerine yetişememe gibi bir durum ile karşılaşıldığında; vardiya/işçi sayısının arttırılması, ürünü üreten makineden satın alıp yatırım yapılması, ürünü başka bir firmaya ürettirerek kendi logonuzun yapıştırılması, ürüne dönemsel zam yapılarak siparişin dengelenmeye çalışılması ya da hiçbir şey yapmayarak ürettiğin kadar satış yapılması gibi seçeneklerden biri ya da aynı anda birkaçı kullanılarak yeni duruma adapte olunmaya çalışılır. Fakat her durumun kendine göre firmaya hesaplanabilen ve hesaplanamayan getirisi ve maliyeti vardır ve karar alıcılar tarafından iyi analiz edilip işletmeye doğru bir yön verilmelidir.

Hatırı sayılır ikinci el sitelerinden birinin “otomobil” kategorisine girdiğinizde sayamayacağınız kadar çok otomobil modeli olduğunu göreceksiniz. Ama sonuçta hepsinin de 4 tekerleğe, 1 direksiyona ve gaz-fren-vites düzeneklerine sahip olduğu kaçınılmazdır. İşte bu çeşitliliğin sebebi; otomobil alırken yaptığımız fayda-maliyet analizinde kullandığımız kriterlerden başka bir şey değildir. Kasa tipi, motor gücü, rengi, konforu, güvenliği, servisi, piyasası; o otomobilin artıları veya eksileri olarak bir karar vermemizde yardımcı olur.

Bir ürün satın almaya niyetlendiğinizde, F/P oranı diye bir tabirle mutlaka karşılaşmışsınızdır. Fiyat/Performans oranının kısaltması olup, özellikle elektronik veya mekanik bir ürünün fiyatına göre size sağladığı avantajlarını (performansını) anlatmak için kullanılır. Bütçe kriteri sizin için her şeyden önce geliyor ise f/p oranı iyi (aslında oransal olarak düşük) olan ürünü seçmenizde fayda olacaktır. Bunun için de o ürünün incelendiği Youtube sayfalarını dolaşmanızda fayda vardır zarar yoktur. (Bakın burada bile fayda ve zarar kelimelerini bir arada kullandık)

Siyasette bile karşımıza çıkar bu fayda maliyet analizi. CHP’nin HDP ile seçim öncesi ittifak yapması durumunda, kendisine getireceği oylar olacağı gibi kaybedeceği oylar da muhakkak olacaktır. 2019 seçimleri öncesi TRT’nin Osman Öcalan ile röportaj yapması da, fayda maliyet analizlerinin sonuçlarından biridir.

İzleyenler hatırlayacaktır. “Breaking Bad” dizisinin ilk sezonunun 3.bölümünde kahramanımız, bir şekilde tutsak ettiği uyuşturucu çetesinin azılı bir üyesini ortadan kaldırmanın ya da serbest bırakmanın getireceği sonuçları yazıya döküp kendince bir analiz yapıp, karar almaya çalışmıştı. Kararın ne olduğunu müsaade edin burada yazmayalım, izlemeyenler için heyecanı bozmayalım.

Bir de “SWOT Analizi” olarak da literatürümüze giren ve Strenghts (Güçlü Yönler) , Weaknesses (Zayıf Yönler), Opportunities (Fırsatlar), Threats (Tehditler) kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir analiz vardır. Daha çok kurumsal bir yapının, projenin veya girişimin ve hatta olası bir savaşın stratejik olarak planlanmasında kullanılan bir analizdir. “Gelecek” ile ilgilidir.

Güçlü ve zayıf taraflar genellikle iç faktörlere bağlı olup, fırsat ve tehditler ise elde olmayan ve kolay öngörülemeyen dış faktörlere bağlıdır. Kafanızda biraz daha canlanması için bir işletmeden örnek vermek gerekirse; rakiplerden fazla üretim kapasitesine sahip olmak, farklı özellikte bir ürün üretmek güçlü yönler olmakta; rakiplerin genişliğinde bir dağıtım ağının olmaması, yabancı dil bilen yetişmiş eleman sayısının nispeten az olması da zayıf yönler olabilmektedir. Değişen teknolojiye, ekonomiye, iklime, demografik yapıya uyum sağlayıp sağlayamama konuları da o işletmenin fırsat ve tehdit unsurlarını oluşturacaktır. Sadece işletmeler değil, o ülkenin kendisi de dış siyasette ve savaş durumunda askeri taktik planlanmasında kullandığı bir analizdir SWOT.

Önceden S-W-O-T analizi yapıp geleceğin getireceği durumlara her yönüyle hazır olmak bir işletme ve hatta bir ülke için hayati önem taşımaktadır. Bu analizi yaptıktan sonra gelişen durumlar için de fayda-maliyet analizi ile karar alıp ilerlemek; o kararı aldıktan sonra olası yaşayacağımız pişmanlığı azaltmada ya da olası mutluluğu arttırmada kesinlikle katkısı olacaktır.

Hepimize, pişmanlık duymayacağı kararlarla dolu bir gelecek diliyorum.