En basit tanımıyla irade, istediğimiz şeyleri istediğimiz şekilde yapmamız ya da istemediğimiz şeyi istemediğimiz şekilde yapmamamızdır. Yaklaşan bir sınava çalışıp çalışmama, kırmızıda geçip geçmeme, diyetisyenimizle belirlediğimiz programa uyup uymama gibi ikili koşullarla kendini gösterir.

“Şu sigarayı bırakmak istiyorum ama bırakamıyorum, iradem zayıf” derken iradeden bizden bağımsız bir etken gibi bahsediyoruz. Ama bir yasallık söz konusu olduğunda “özgür iradesiyle bilerek ve isteyerek” ifadesi kullanılıyoruz. Arkadaşımız ya da eşimizle yolda kol kola yürürken attığımız adımların senkron bir şekilde olması kendi irademizle mi?

Bu kelimeyi anlam olarak nereye oturtacağımızı tam olarak bilemezken bir de seçimlerimiz arasından hangisini tercih edeceğimizi ifade eden “ihtiyar etmek” kavramıyla karşı karşıya kalıyoruz. Seçim günü sandığa gidip gitmemeyi irademizle yapıyorken gittiğimiz koşulda kime oy vereceğimizi ihtiyar etmemizin sonucu belirliyor. Burada da olduğu gibi “ihtiyar” kelimesinin altında inceleyip araştırma yapma, kıyasladıktan sonra tercih etme anlamı yatıyor.

Hayatın akışı içindeki her anda önümüzdeki tercihlerden birini seçmemiz gerekiyor. Tabi karşımıza ne çıkarsa onların içinden bu seçimleri yapıyoruz. Tatilinizi nerede geçirmek istediğiniz size kalmış gibi gözükebilir ancak uzay turizmine dünyadaki sayılı insanın dışındakilerin katılamayacağı aşikar. Sabah kalkıp işe gitmemeyi de tercih edebilirsiniz ama bunu kaç kere yapabilirsiniz. Önüne “özgür” sıfatını koyduğumuz irade o kadar da özgür değil gibi.

“Hayat seçimlerimizden ibarettir” diye de çok kullanılan bir söz vardır. Gerçekten öyle midir?

Belki de kendimize asıl sormamız gereken; yaşam koşullarımız, yetiştirilme tarzımız, maruz kaldıklarımız, karşılaştığımız insanların bizi etkilemesi, okuduğumuz kitaplar vb. yani bizi biz yapan değerler sonucunda oluşan bizin seçimleri mi yoksa “özgür irademiz” in seçimleri mi(ihtiyar ettiklerimiz) hayatımıza yön veren.